Αγχώδης διαταραχή: Δύσκολη η διάγνωση στους ηλικιωμένους
Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πιο συχνές διαταραχές που παρουσιάζουν οι ενήλικες
Το άγχος είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα που βιώνουν οι ηλικιωμένοι. Μπορεί να προκαλέσει σωματικά και γνωστικά συμπτώματα, όπως ανησυχία, ευερεθιστότητα, εύκολη κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης, αυξημένο καρδιακό ρυθμό, πόνο στο στήθος, κοιλιακό άλγος και διάφορα άλλα συμπτώματα. Τα συμπτώματα αυτά διαφέρουν ανάλογα με το κάθε άτομο. και μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη ποιότητα ζωής και υψηλά ποσοστά αναπηρίας. Ωστόσο, οι αγχώδεις διαταραχές στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών φαίνεται να παραμένουν υπο-διαγνωσμένες και υπο-θεραπευόμενες.
Παρά τη συχνότητα της διαταραχής τα υπάρχοντα στοιχεία για τη διάγνωση και τη θεραπεία στους ηλικιωμένους είναι ανεπαρκή, σύμφωνα με την Ομάδα Εργασίας για τις Υπηρεσίες Πρόληψης (Preventive Services Task Force) των ΗΠΑ.
Η Ομάδα Εργασίας, μια ανεξάρτητη επιτροπή ειδικών, πραγματοποίησε το 2022 προληπτικό έλεγχο ενήλικων για αγχώδη διαταραχή. Στον προληπτικό έλεγχο αυτό η ηλικιακή ομάδα των 65 ετών και άνω δεν έλαβε μέρος, καθώς τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν δεν ανταποκρίνονταν στις ανάγκες των μεγαλύτερων σε ηλικία ενηλίκων. Βασική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση του προληπτικού ελέγχου ήταν τα άτομα τα οποία τέθηκαν προς αξιολόγηση να μην είχαν ή εμφάνιζαν εμφανή συμπτώματα ανησυχητικών ιατρικών ή ψυχολογικών προβλημάτων.
Είναι αντιμετωπίσιμη η αγχώδης διαταραχή στους ηλικιωμένους;
Η Λόρι Περτ, αναπληρώτρια επικεφαλής του τμήματος προληπτικής και συμπεριφορικής ιατρικής της Ιατρικής Σχολής Τσαν του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ και πρώην μέλος της Ομάδας Εργασίας, η οποία εργάστηκε για τις προτάσεις σχετικά με την αγχώδη διαταραχή, λέει: «Αναγνωρίζουμε πως πολλοί μεγαλύτεροι ενήλικες αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και ζητούμε να γίνει άμεσα περαιτέρω έρευνα».
Αυτή η στάση, ότι «δεν γνωρίζουμε ακόμα αρκετά πράγματα», δεν ικανοποιεί κάποιους ειδικούς που μελετούν και παρακολουθούν μεγαλύτερους ενήλικες με αγχώδη διαταραχή. Η δρ Κάρμεν Αντρεέσκου, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, σημειώνει πως της προκαλεί απορία η θέση της Ομάδας Εργασίας, «καθώς είναι τεκμηριωμένο πως η αγχώδης διαταραχή δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο σε μεγαλύτερους ενήλικες και υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία».
«Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιο πρόβλημα σχετικά με τη διάγνωση αγχώδους διαταραχής σε μεγαλύτερους ενήλικες, ειδικά μια και δεν υπάρχει κάποια επίπτωση και επειδή μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε», σημειώνει η δρ Έλεν Λαβρέτσκι, καθηγήτρια ψυχολογίας στο UCLA.
To 1/3 των ηλικιωμένων με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή λαμβάνει θεραπεία
Σε πρόσφατο άρθρο στην επιθεώρηση JAMA Psychiatry, η Αντρεέσκου και η Λαβρέτσκι επισημαίνουν πως μόνο το ένα τρίτο των ηλικιωμένων με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή – έντονη, επίμονη ανησυχία για καθημερινά ζητήματα- λαμβάνει θεραπεία. Όπως είπαν, αυτό είναι ανησυχητικό, αν λάβουμε υπόψη τα στοιχεία που συνδέουν αυτή τη διαταραχή με εγκεφαλικά, καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσο, αυτοάνοσα και νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η άνοια.
Επίσης, συχνά δεν γίνεται διάγνωση άλλων μορφών αγχώδους διαταραχής σε μεγαλύτερους ενήλικες, όπως οι φοβίες, η ιδεο-ψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή πανικού, η κοινωνική αγχώδης διαταραχή (ο φόβος ότι θα τους ασκηθεί κριτική) και η διαταραχή μετατραυματικού στρες. Η διαφωνία σχετικά με τον προληπτικό έλεγχο στρέφει την προσοχή μας στον ρόλο που μπορεί να έχει η αγχώδης διαταραχή αργότερα στη ζωή μας – ένα πρόβλημα που κορυφώθηκε κατά την πανδημία της Covid-19, η οποία μεγέθυνε το στρες και την ανησυχία στους ηλικιωμένους.
Μελέτη για την αγχώδη διαταραχή
Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2020, καταδεικνύει ότι έως και 15% των ατόμων άνω των 65 ετών που δεν ζουν σε γηροκομείο ή άλλη δομή πάσχει από διαγνώσιμη αγχώδη διαταραχή. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι μισοί έχουν συμπτώματα αγχώδους διαταραχής – ευερεθιστότητα, ανησυχία, νευρικότητα, μειωμένη συγκέντρωση, μεταβολές στις συνήθειες του ύπνου, κόπωση, αποφευκτική συμπεριφορά – τα οποία προκαλούν δυσφορία, αλλά δεν οδηγούν σε διάγνωση.
Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι παλεύουν με την αγχώδη διαταραχή από μικρότερη ηλικία, όμως ο τρόπος με τον οποίο αυτή εκδηλώνεται αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Έχουν την τάση να νιώθουν μεγαλύτερο άγχος για τις ασθένειες, την απώλεια μελών της οικογένειάς τους και φίλων, τη συνταξιοδότηση και τη γνωστική εξασθένηση. Το ποσοστό εκείνων που εμφανίζει αγχώδη διαταραχή μετά τα 65 έτη είναι μικρό.
Δύσκολη η διάγνωση της αγχώδους διαταραχής στους άνω των 65 ετών
Οι μεγαλύτεροι ενήλικες συχνά υποβιβάζουν τη βαρύτητα των συμπτωμάτων της αγχώδους διαταραχής. Σκέφτονται ότι «αυτά έχουν τα γηρατειά», και όχι «κάτι πρέπει να κάνω γι’ αυτό το πρόβλημα», σύμφωνα με την Αντρεέσκου.
Επίσης, σε σύγκριση με τους νεότερους ενήλικες, είναι πιο πιθανόν να αναφέρουν «σωματικές» ενοχλήσεις -ζαλάδα, κόπωση, πονοκέφαλο, πόνο στο στήθος, δύσπνοια και γαστρεντερολογικά προβλήματα- οι οποίες δύσκολα διαχωρίζονται από υπάρχοντα προβλήματα υγείας, σύμφωνα με την Γκρέτσεν Μπρινς, καθηγήτρια γεροντολογίας και γηριατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Γουέικ Φόρεστ.
Κάποια είδη αγχώδους συμπεριφοράς -ειδικά ο ψυχαναγκαστικός θησαυρισμός και ο φόβος της πτώσης– είναι πολύ πιο συχνά στους μεγαλύτερους ενήλικες. Ωστόσο, τα ερωτηματολόγια για τη διάγνωση της αγχώδους διαταραχής συνήθως δεν περιέχουν σχετικές ερωτήσεις, λέει ο δρ Τζόρνταν Καρπ, πρύτανης του ψυχιατρικού τμήματος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αριζόνας στην Τούσον.
Όταν οι μεγαλύτεροι ενήλικες εκφράζουν την ανησυχία τους, συχνά ακούνε πως πρόκειται για κάτι φυσιολογικό για την ηλικία τους, σημειώνει ο δρ Έρικ Λένζε, πρόεδρος του ψυχιατρικού τμήματος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις και συν-συγγραφέας του άρθρου στην JAMA Psychiatry.
Πως να διαπιστώσετε εάν ένας ενήλικας πάσχει απο ψυχική διαταραχή
Σύμφωνα με τον Σεντ Λούις καθώς και με άλλους ειδικούς, κάποιες απλές ερωτήσεις μπορεί να βοηθήσουν στο να διαπιστωθεί εάν ένας μεγαλύτερος ενήλικας χρειάζεται να εξεταστεί για αγχώδη διαταραχή:
- Σας απασχολούν συνέχεια έγνοιες και δεν μπορείτε να το ελέγξετε;
- Δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε;
- Νιώθετε περισσότερο άγχος, δυσφορία ή νευρικότητα;
- Έχετε πρόβλημα με τη συγκέντρωση της σκέψης σας;
- Αποφεύγετε πράγματα που συνήθως σας αρέσει να κάνετε επειδή σας απορροφούν οι σκέψεις σας;
Ο Στίβεν Σνάιντερ, 67 ετών, που ζει στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ και διαγνώστηκε με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή τον Μάρτιο του 2019, θα απαντούσε «ναι» σε πολλές από αυτές τις ερωτήσεις. Όπως λέει, «ανησυχώ πολύ για πολλά πράγματα: την οικογένειά μου, τα οικονομικά μου, το μέλλον. Επίσης, σκέφτομαι διαρκώς πράγματα που συνέβησαν στο παρελθόν και ταράζομαι»
Αποτελεσματικές θεραπείες για την αντιμετώπιση της αγχώδης διαταραχή
Η ψυχοθεραπεία -ειδικά η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, που βοηθάει στη διαχείριση επίμονων αρνητικών σκέψεων- βρίσκεται στην εμπροσθοφυλακή αναφορικά με τη θεραπεία της αγχώδους διαταραχής σε μεγαλύτερους ενήλικες. Σε έκθεση για την Ομάδα Εργασίας, οι ερευνητές σημειώνουν πως αυτού του είδους η θεραπεία έχει αποτελέσματα στους ηλικιωμένους που παρακολουθούνται σε δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.
Όπως αναφέρει ο Λένζε, προτείνονται και θεραπείες χαλάρωσης, στις οποίες περιλαμβάνονται ασκήσεις βαθιάς αναπνοής, μασάζ ή μουσικοθεραπεία, γιόγκα και προοδευτική μυϊκή χαλάρωση.
Καθώς στις ΗΠΑ είναι δύσκολο να βρει κάποιος επαγγελματία ψυχικής υγείας, ειδικά κάποιον με ειδίκευση στη γηριατρική ψυχολογία, οι γιατροί της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας συχνά προτείνουν φάρμακα για την καταπολέμηση της αγχώδους διαταραχής.
Συνήθως συνταγογραφούνται φάρμακα δύο κατηγοριών: αντικαταθλιπτικά που είναι γνωστά ως εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και ως αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRIs). Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτά βοηθούν τους μεγαλύτερους ενήλικες.
Σε μεγαλύτερους ενήλικες συχνά συνταγογραφούνται και βενζοδιαζεπίνες, μια ομάδα ηρεμιστικών στην οποία ανήκουν τα Βάλιουμ, τα Ατιβάν, τα Ζάναξ και τα Κλονοπίν.
Η Αμερικανική Γηριατρική Εταιρεία έχει προειδοποιήσει τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να μην τα χρησιμοποιούν για τη θεραπεία μεγαλύτερων σε ηλικία ενηλίκων, εκτός εάν έχουν αποτύχει άλλες θεραπείες, επειδή προκαλούν εθισμό και αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο κατάγματος ισχίου, πτώσεων και άλλων ατυχημάτων, καθώς και βραχυπρόθεσμων γνωστικών διαταραχών.
